Kompas – wyznaczanie kierunków świata

Umiejętność określenia kierunków świata to podstawa dobrej orientacji w terenie. Dlatego też kompas jest najważniejszym przyrządem, który zabiera się w drogę. Niezbędny jest też zegarek, który również umożliwia oznaczenie kierunku, a także oszacowanie przebytej odległości, mierząc upływający czas, oraz określenie średniej prędkości poruszania się. Możliwość odnotowania przebytej odległości oraz umiejętność wyznaczania kierunków świata ułatwiają wędrówkę. Znamy wiele różnych typów kompasów; wszystkie wykorzystują pole magnetyczne Ziemi. Nie mając kompasu można oznaczyć kierunki świata za pomocą gwiazd i słońca, lub obserwując zwierzęta czy rośliny.

KOMPASY

Igła magnetyczna kompasu wskazuje północny i południowy biegun magnetyczny Ziemi. Można sobie wyobrazić, że w środku Ziemi znajduje się gigantyczny magnes sztabkowy, którego końce skierowane są na północ i południe. Z nich wychodzą linie ziemskiego pola magnetycznego, które wyznaczają bieguny magnetyczne. Znamy wiele różnych typów kompasów. Piechur udający się w dalszą drogę powinien mieć zawsze przy sobie kompas kieszonkowy. Jako podstawowego przyrządu najlepiej jednak używać kompasu z kątomierzem, na przykład takiego jak pokazany poniżej. Są również kompasy z wbudowanym pryzmatem, które wyraźnie i bardzo dokładnie pokazują położenie geograficzne. Niektóre z nich wyposażone są jeszcze dodatkowo w zwierciadła. Jednak takie przyrządy są drogie. Do oznaczania stron świata oraz orientacji w terenie wystarczy zwykły kompas z kątomierzem, który jest prosty w obsłudze, a więc trudniej o pomyłkę.

Kompas z protraktorem (nakreślaczem)

Strzałka pokazuje, jaki kierunek obrać, gdy igła magnetyczna ustawi się w pozycji północ-południe. Na kompasie są miary odległości dla map o różnych podziałkach. Równolegle linie na tarczy pozwalają orientować kompas, zgodnie z siatką kartograficzną mapy. Położenie geograficzne odczytuje się z tarczy kompasu.

Taki przyrząd pozwala ustalić położenie geograficzne na mapie bez konieczności przesuwania go z miejsca na miejsce. Nie trzeba już wtedy brać ze sobą osobnego protraktora oraz dokonywać arytmetycznych obliczeń, aby wytyczyć właściwy kierunek podróży.

PROWIZORYCZNY KOMPAS

Jeśli kawałek metalu o właściwościach ferromagnetycznych swobodnie zawiesimy, obróci się on tak, że przyjmie położenie w osi północ-południe. Jest to wynik oddziaływania ziemskiego pola magnetycznego. To zjawisko można wykorzystać wykonując prowizoryczny kompas przez namagnetyzowanie kawałka metalu.

1 Namagnetyzuj igłę do szycia pociągając ją kilkakrotnie w jednym kierunku po skrawku jedwabiu, na przykład jedwabnego szalika. W ten sposób na igle gromadzi się ładunek elektrostatyczny.

2 Weź miseczkę z wodą. Połóż na powierzchni wody trawkę. Na niej, jak na tratwie ułóż igłę. Po pewnym czasie igła ustawi się w pozycji wskazującej oś północ-południe.

3 Gdy igła przestanie się kręcić, ustal, gdzie jest północ stosując inne metody (patrz strona obok) i zaznacz na igle koniec wskazujący ten kierunek. Odtąd igła może służyć za kompas.

WYKONANIE KOMPASU

W sytuacji awaryjnej można wykonać prowizoryczny kompas z żyletki, zamiast igły. Najpierw trzeba ją jednak stępić, a przy namagnetyzowaniu zachować maksymalną ostrożność.

Kompas z żyletki – Żyletkę namagnetyzowuje się tak jak igłę i zawiesza na nitce, by mogła się swobodnie obracać. Namagnetyzowany metal ustawi się w osi północ-południe.